(Παράκληση 6/9/2022: Σχολιάστε τις απόψεις που εκφράζω στις αναρτήσεις μου είτε θετικά είτε α
ρνητικά- Θα είναι μια κάποια ικανοποίηση για την προσπάθεια που κατέβαλα. Ακόμα και οι αρνητικές θα με βοηθούσαν να διορθώσω ορισμένα σημεία- ευχαριστώ)
ρνητικά- Θα είναι μια κάποια ικανοποίηση για την προσπάθεια που κατέβαλα. Ακόμα και οι αρνητικές θα με βοηθούσαν να διορθώσω ορισμένα σημεία- ευχαριστώ)
ΑΝΑΡΤΗΣΗ 1η
ΤΟ ΜΠΛΟΚ ΑΥΤΟ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΠΕΥΘΥΝONΤΑΙ ΣΤΟΥΣ ΦΙΛΟΛΟΓΟYΣ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΦΟΙΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ:
Προκαταρκτικά
-Στη δημιουργία αυτού του μπλοκ με οδήγησε μια ανάρτηση του φιλόλογου Γιάννη Τσιτσεκίδη στο μπλοκ του «ο-μικρον» για τα κειμενικά είδη, όπου με αναφέρει και λέγει τα είδη που πραγματεύομαι στο βιβλίο μου «Για την παράγραφο», την περιγραφή, την αφήγηση , την απόδειξη και τον στοχασμό. Να τι αναφέρει στην αρχή της ανάρτησής του:
«Με αφορμή τη συζήτηση για τη συλλογιστική πορεία, θα ήθελα να ακούσω τις απόψεις των συναδέλφων για τη διάκριση των κειμενικών ειδών. Για να θέσω μία (τυχαία) βάση συζήτησης αναφέρω ενδεικτικά τις ταξινομίες που έχω υπόψη
α) Τσαμαρδίνος:περιγραφή-αφήγηση-αποδεικτικός λόγος-στοχαστικός λόγος
β) Αρχάκης: αφήγηση-περιγραφή-επιχειρηματολογία-λογοτεχνία (σελ. 8)
γ) Γεωργακοπούλου - Γούτσος: Αφηγηματικά-μη αφηγηματικά (απαιτείται ανάγνωση όλου του βιβλίου)
δ) Ματσαγγούρας, "Κειμενοκεντρική προσέγγιση του γραπτού λόγου":αφηγηματικά-περιγραφικά-πραγματολογικά-επιχειρηματικά-χρηστικά (σελ.377-463)
δ) Δαραδήμου, "Πεζός λόγος-Μορφολογία Κειμένων": αφήγηση-περιγραφή-επιχειρηματολογία-επεξήγηση.
ε) Σαραφίδου: Περιγραφικά- Αφηγηματικά- Εκθετικά-Αποδεικτικό επιχειρηματολογικό κείμενο.
[. . .] Κάθε προσθήκη ή διόρθωση ευπρόσδεκτη»..
ΟΦΕΙΛΟΜΕΝΗ ΔΙΕΥΚΡΊΝΙΣΗ
-Οφείλω να διευκρινίσω ότι στο βιβλίο μου «Για την παράγραφο» δεν επεχείρησα να κατατάξω τα κείμενα σε είδη ή κατηγορίες, αλλά απλά αναφέρω τα πορίσματα στα οποία κατέληξα για τον περιγραφικό, αφηγηματικό, αποδεικτικό και στοχαστικό λόγο και για το πώς συντάσσουμε τις παραγράφους του ενός και του άλλου από αυτούς τους λόγους. Θίγω βέβαια και άλλα θέματα, πχ ότι δεν υπάρχει παράγραφος με επεξηγήσεις, ότι ο στοχαστικό λόγος είναι πολύ συγγενικός με τον αποδεικτικό κλπ, κλπ. Εξάλλου εκεί δεν καταπιάστηκα καθόλου με τον λόγο πειθούς. Από όσα αναφέρω πάντως στο βιβλίο, μπορεί κανείς να συμπεράνει ότι τον λόγο τον χωρίζω σε τρεις κύριες κατηγορίες, σε περιγραφή, σε αφήγηση και σε αποδεικτικό. Σε παρεμφερές νομίζω συμπέρασμα μπορεί κανείς να καταλήξει διαβάζοντας προσεκτικά τα τρία τεύχη του σχολικού βιβλίου για το λύκειο που έχει τον τίτλο Έκφραση-Έκθεση, να πει δηλαδή ότι ο λόγος χωρίζεται σε περιγραφικό, αφηγηματικό και σε λόγο πειθούς.
ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΕΙΔΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ
- Ήδη σε διάφορα μπλοκ στο διαδίκτυο, οι περισσότεροι γλωσσολόγοι χωρίζουν τον λόγο στις κατηγορίες περιγραφή, αφήγηση, και επιχειρηματολογικό λόγο. Ο όρος «επιχειρηματολογικός» είναι πολύ πιο επιτυχημένος από το «αποδεικτικός» και από το «λόγος πειθούς», γιατί είναι πολύ πιο ευρύς, μια και περιλαμβάνει κάθε λόγο που έχει μέσα του επιχείρημα/επιχειρήματα, ακόμα και στην αρνητική τους ή και χιουμοριστική τους έκφανση (πχ λόγος με παραδοξολογίες).
-Αφού κατατάξουμε τον λόγο επομένως και τα κείμενα σε κατηγορίες, μετά έρχεται η σειρά να τα κατατάξουμε σε είδη. Εδώ υπάρχει για πάρα πολλά κείμενα αρκετή δυσκολία, γιατί ένα κείμενο μπορεί να υπάγεται με πρώτη ματιά σε δυο κατηγορίες. Μια πρώτη λύση είναι να ονομάσει κανείς ένα τέτοιο κείμενο «Μεικτό» . Το σωστό όμως νομίζω ότι είναι να προσπαθήσουμε να λύσουμε όσο μπορούμε τον γρίφο που θέτει.
ΜΕΡΙΚΑ ΚΛΕΙΔΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΣΤΙΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ
- Για να λύσω αυτόν τον γρίφο, τουλάχιστον για ορισμένα αλλά πολλά κείμενα, Α) διατύπωσα τον όρο «παράλληλη παράγραφος». Εάν σε ένα «μεικτό» υπάρχει μια παράγραφος που μας προβληματίζει, την απομακρύνουμε και βλέπουμε σε ποιο λόγο ανήκει ουσιαστικά το κείμενο. Αυτή η περίπτωση αφορά κυρίως κείμενα που κείνται μεταξύ περιγραφής και αφήγησης. Έτσι σε ένα τέτοιο κείμενο απομακρύνουμε την παράγραφο που μας προβληματίζει και παρατηρούμε πλέον ξεκάθαρα σε ποια κατηγορία ανήκει το κείμενο. Άσχετα αν μετά την απομάκρυνση το κείμενο θα χάσει κάτι από την ομορφιά του.
Β) Το ίδιο εφαρμόζουμε και σε αποδεικτικά δοκίμια, όπου απομακρύνουμε μια παράγραφο, που μας φαίνεται κάπως ξεκάρφωτη και με την οποία ο συγγραφέας μάς ενημερώνει για κάτι παράλληλο με το κυρίως θέμα, παράγραφο που μπορεί να λείψει χωρίς να αλλοιωθεί το νόημα του κειμένου [βλέπε το δοκίμιο του Ε. Παπανούτσου «η τέχνη του επιχειρήματος», όπου παράγραφος που μπορεί να απομακρυνθεί είναι εκείνη που μιλάει για τον βασανισμό του ανθρώπου από τις απορίες].
Γ) Ένα άλλο πολύ σημαντικό κλειδί για την κατάταξη ορισμένων κειμένων σε αυτή ή εκείνη την κατηγορία, είναι το εάν το κείμενο θέτει σε κάποια παράγραφό του πρόβλημα. Τότε ακόμα και εάν ξεκινάει ως περιγραφικό ή αφηγηματικό, μετατρέπεται σε επιχειρηματολογικό (αποδεικτικό ή στοχαστικό, κλπ). Γιατί η θέση προβλήματος σε ένα κείμενο επιζητά λύση ή περιήγηση γύρω από το πρόβλημα, οπότε ο λόγος που ακολουθεί μετά τη θέση του προβλήματος, μετατρέπεται σε αποδεικτικό ή στοχαστικό.-[Βλέπε τα «παιδιά με τα κλωνάρια» του Άγγελου Τερζάκη όπου μετά από μια μεγάλη αφήγηση διαπραγματεύεται το πρόβλημα του σεβασμού προς τους ηλικιωμένους).[*]
ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΕΙΔΗ/ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ, ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Με τους όρους περιγραφικό, αφηγηματικό και επιχειρηματολογικό κείμενο δεν προσδιορίζουμε είδη κειμένων αλλά κατηγορίες κειμένων. Γιατί κάθε μια από τις κατηγορίες αυτές έχει αρκετά είδη. Τα ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ λόγου χάρη κείμενα διακρίνονται σε αποδεικτικά, στοχαστικά, λόγου πειθούς, δικαστικές αποφάσεις, και γενικά σε όσα πάρα πολλά άλλα περιλαμβάνουν επιχειρήματα Τα ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΑ χωρίζονται α) σε εκείνα που περιγράφουν ένα ή περισσότερα υλικά αντικείμενα, β) σε εκείνα που περιγράφουν νοητικά αντικείμενα, όπως τον χαρακτήρα ενός ατόμου, μια διαδικασία ή λειτουργία που φαίνεται (εξωτερική), ή που δεν φαίνεται (εσωτερική) όπως αυτή κατά την οποία τα ηλεκτρόνια θερμαίνουν ένα σύρμα όταν διέρχονται μέσα από τα μόριά του, και τέλος γ)σε εκείνα που περιγράφουν/αναφέρουν απόψεις, χωρίς όμως να υπεισέρχονται στο εάν αυτές ή κάποια από αυτές είναι σωστή ή λαθεμένη, χωρίς δηλαδή να αποδεικνύουν ή να απορρίπτουν κάποια από αυτές τις απόψεις . Η ΑΦΗΓΗΣΗ τέλος, σε μια πρώτη κατάταξη σε είδη διακρίνεται α) σε αφήγηση δράσης προσώπου ή προσωποποιημένου έμβιου ή μη έμβιου αντικειμένου, β) σε αφήγηση διαδικασίας που τέθηκε από κάποιο λόγο σε ενέργεια/δράση και γ) σε αφήγηση που αναφέρει και απόψεις/αποφάνσεις που είπε κάποιο από τα πρόσωπα που αναφέρονται στην αφήγηση. Στο τελευταίο είδος περιλαμβάνονται κείμενα από την ιστορία, στα οποία αναφέρονται και απόψεις/αποφάνσεις, χωρίς όμως το κείμενο να υπεισέρχεται στο εάν και γιατί κάποια από αυτές είναι ή όχι λαθεμένη.
ΚΑΤΑΤΑΞΕΙΣ ΣΕ ΑΛΛΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ
-Η κατάταξη στις κατηγορίες κείμενο περιγραφικό, αφηγηματικό και επιχειρηματολογικό, αν και πάρα πολύ βασική, είναι μια από τις πολλές άλλες που μπορούμε να κάνουμε. Μια άλλη είναι σε γραπτό και προφορικό κείμενο. Μια τρίτη κατηγορία είναι με διάλογο ή χωρίς διάλογο. Μια άλλη προκύπτει από ανάμειξη, πχ γραπτός λόγος με διάλογο, προφορικός λόγος με διάλογο. Τα είδη στη δεύτερη και τρίτη κατηγορία ίσως να περιορίζονται. Πχ να μην μπορεί να λεχθεί ότι υπάρχει άρθρο σε προφορικό λόγο (να υπάρχει διατύπωση μόνο δυο τριών σημείων από όσα θα αναφέρει κανείς σε ένα γραπτό άρθρο).
-Οι κατηγορίες πληθύνονται ανάλογα με όποιον άλλον παράγοντα θεωρούμε κύριο, παράγοντα που στην ουσία διαδραματίζει το ρόλο ειδοποιού διαφοράς. Έτσι πχ ο δημοσιογραφικός χώρος δίνει μιαν άλλη κατηγορία και τα είδη της και την αντίθετή της : κείμενο που δημοσιεύεται σε εφημερίδα ή περιοδικό ή αναρτάται στο διαδίκτυο και κείμενο που δημοσιεύεται με άλλο τρόπο (σε βιβλίο, σε φέιγ βολάν ή σε αφίσες, ή αναρτάται ως ανακοίνωση σε πίνακα ανακοινώσεων, ή γράφεται στον τοίχο, κλπ). Ο αρχαιολογικός χώρος δίνει το κείμενο το σκαλισμένο σε πέτρα ή μάρμαρο ή βράχο, και το γραπτό κείμενο (άλλο από τέτοια αρχαιολογικά κείμενα μπορεί να είναι περιγραφικό, άλλο αφηγηματικό και άλλο επιχειρηματολογικό). Ο επιστημονικός λόγος δίνει τη δική του κατηγορία και τα είδη της, που αντίθετή της κατηγορία είναι ο μη επιστημονικός λόγος του μέσου και κοινού ανθρώπου. Ο εύθυμος λόγος δίνει τη δική του κατηγορία και τα είδη της που αντίθετή της είναι ο μη εύθυμος λόγος και τα είδη του. Ο δηλωτικός λόγος και τα είδη του (που νομίζω είναι ελάχιστα, πχ η υπεύθυνη δήλωση, η αίτηση), και ο μη δηλωτικός λόγος και τα είδη του. Και ούτω καθεξής, όπου κάθε παράγοντας που σχηματίζει κατηγορία και τα είδη της, έχει και τον αντίθετό του που σχηματίζει την αντίθετη κατηγορία και τα είδη της. Και για να μην ξεχάσω μια πολύ ιδιαίτερη κατηγορία: η έννοια της λογοτεχνίας σηματοδοτεί τη δική της κατηγορία και τα είδη της, αλλά και την αντίθετή της και τα είδη της.
-Φυσικά όπως γίνεται φανερό, πολλά είδη υπάγονται σε δυο ή περισσότερες από μια κατηγορίες. Από τις οποίες όμως κυρίαρχη είναι αυτή που διαχωρίζει τα κείμενα σε περιγραφικά, αφηγηματικά και επιχειρηματολογικά.
=====================
ΤΟ ΚΛΕΙΔΙ "ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ"
Ένα θέμα που θέλω να θίξω είναι σχετικό με αυτό που αναφέρουν τα βιβλία Έκφραση-Έκθεση για τα επαναλαμβανόμενα και μη επαναλαμβανόμενα φαινόμενα. Διάκριση που χρησιμοποιείται για το διαχωρισμό κειμένων σε περιγραφικά ή αφηγηματικά. Λένε σωστά ότι στα αφηγηματικά τα φαινόμενα είναι μη επαναλαμβανόμενα, ενώ στα περιγραφικά ότι είναι επαναλαμβανόμενα Αυτό χρησιμοποίησα αρχικά για το διαχωρισμό κειμένων σε αφηγηματικά ή περιγραφικά. Αλλά με αυτόν τον διαχωρισμό δεν μπορούμε να μιλήσουμε για ένα σωρό άλλα ζητήματα που αφορούν αυτούς τους δυο λόγους. Έτσι αναγκάστηκα, προκειμένου να μιλήσω και για άλλα ζητήματα,να "δω" από πού προέρχονται, από πού πηγάζουν τα φαινόμενα. Στο ερώτημα αυτό η απάντηση είναι ότι τα φαινόμενα πηγάζουν από διαδικασίες. Και τα μεν μη επαναλαμβανόμενα φαινόμενα πηγάζουν από μη επαναλαμβανόμενες διαδικασίες, ενώ τα επαναλαμβανόμενα από επαναλαμβανόμενες διαδικασίες. 'Έτσι στις έρευνές μου αντί φαινόμενα, χρησιμοποίησα τον όρο διαδικασίες (επαναλαμβανόμενες και μη) και μπόρεσα να διευκρινίσω πολλά θέματα που αφορούν την περιγραφή και την αφήγηση. Με οδηγό αυτό τον όρο και το επαναλαμβανόμενο ή μη, διαχώρισα την περιγραφή σε περιγραφή υλικού αντικειμένου και σε περιγραφή διαδικασίας, παραπέρα σε περιγραφή εξωτερικής και εσωτερικής διαδικασίας και ακολούθως, σε περιγραφή απόψεων. Ο διαχωρισμός αυτός με βοήθησε και στην διάκριση της αφήγησης στα είδη, αφήγηση δράσης, αφήγηση διαδικασίας που τέθηκε σε ενέργεια/δράση, και παραπέρα σε αφήγηση που περιέχει και απόψεις ενός από τα πρόσωπα που αναφέρονται στην αφήγηση.
-ΤΟ ΚΛΕΙΔΙ ''ΠΡΟΒΛΗΜΑ''
Σε πολλά κείμενα περιγραφικά βρήκα να αναφέρονται απόψεις χωρίς να θίγεται, να τίθεται δηλαδή το πρόβλημα, αν είναι σωστές ή όχι. Εύκολα, βέβαια, μπορεί να εννοήσει ο καθένας μας ότι βρίσκεται τότε μπροστά σε ένα είδος περιγραφής πέρα από τα συνηθισμένα. Εάν μάλιστα σκεφθεί ότι κάθε άποψη (η κατάληξή της δηλαδή) είναι ένα συμπέρασμα, ή σωστότερα μια απόφανση, τότε αντιλαμβάνεται ότι βρίσκεται μπροστά σε μια περιγραφή που αγγίζει τον αποδεικτικό λόγο, μια και απόφανση είναι όρος που άφορά τον αποδεικτικό λόγο. Μια τέτοια περιγραφή την ονόμασα "ιδιότυπη". Αλλά και στην αφήγηση συναντάει κανείς κείμενα που αναφέρουν απόψεις κάποιου από τα πρόσωπα που αναφέρονται στην αφήγηση, απόψεις όμως αποφάνσεις. Οπότε και εκεί βρισκόμαστε μπροστά σε ένα αφηγηματικό κείμενο που ακουμπά στα όρια του αποδεικτικού λόγου. Τέτοια κείμενα είναι κυρίως τα ιστορικά, όταν εκτός από τη δράση ενός προσώπου αναφέρουν και κάποιες απόψεις/αποφάνσεις. Αυτή την αφήγηση την ονόμασα "ιδιότυπη αφήγηση".
- Υπάρχουν όμως παραπέρα κείμενα που ενώ ξεκινάνε ως αφηγηματικά, έχοντας πολλές φορές ενδιάμεσα και περιγραφές, στο τέλος σου αφήνουν την αίσθηση ότι ο συντάκτης τους αφηγείται κάτι για να αποδείξει κάτι ή για να στοχαστεί για κάτι. "Ψάχνοντας" ένα τέτοιο κείμενο, διαπιστώνεις ότι σε κάποια παράγραφο ο συγγραφέας έθεσε ένα πρόβλημα και ότι από εκεί και πέρα καταγίνεται με αυτό το πρόβλημα, είτε για να το λύσει είτε για να περιηγηθεί γύρω από αυτό. Έτσι αντιλαμβάνεσαι ότι η θέση προβλήματος σε ένα αφηγηματικό κείμενο και η λύση του ή η περιήγηση γύρω από αυτό, είναι ένα κλειδί που σε αναγκάζει να κατατάξεις το κείμενο από αφηγηματικό σε αποδεικτικό ή στοχαστικό.[Τα "παιδιά με τα κλωνάρια" του Άγγελου Τερζάκη περιλαμβάνεται στο βιβλίο "κείμενα για την Γ΄ λυκείου" στο κεφάλαιο αποδεικτικά δοκίμια, αν και σωστότερο είναι να το κατατάξει μάλλον στα στοχαστικά κείμενα. Ο λόγος της τέτοιας κατάταξής του είναι, κατά τη γνώμη μου, το κλειδί που προανέφερα. Αν λύνει το θέμα του σεβασμού, τότε είναι αποδεικτικό, αν απλώς περιηγείται γύρω από το πρόβλημα του σεβασμού τότε είναι στοχαστικό).
[*] (23/4/11- συμπληρώνω:)Ένα άλλο τέτοιο διήγημα είναι του Μαρσέλ Προυστ (1871- 1922), που περιλαμβάνεται στο έργο του «Σε αναζήτηση του χαμένου καιρού/ Από τη μεριά του Σουάν» ∙ αναφέρεται χωρίς ιδιαίτερο τίτλο στο σχολικό βιβλίο της Γ Λυκείου «Έκφραση- Έκθεση», διήγημα που μπορούμε να το ονομάσουμε «Η ανάμνηση».
Ο Μαρσέλ Προυστ, ένας από τους μεγαλύτερους λογοτέχνες του 20 αιώνα, στο διήγημα αυτό ξεκινάει με αφήγηση, θυμάται κάτι όταν σε μια στιγμή πίνει τσάι και τρώει ένα γλυκό, που ονομάζεται Μαντλέν - και τότε θέτει πρόβλημα για το από πού του προήλθε αυτή η θύμηση,
- ύστερα, λέει σαν θεματική περίοδο :
«Όταν από ένα μακρινό παρελθόν, τίποτα δεν επιζεί, αφού πεθάνουν οι άνθρωποι, αφού καταστραφούν τα άψυχα, μόνες τους πιο φθαρτές, αλλά πιο μακρόβιες, πιο άυλες, πιο επίμονες, πιο πιστές, η όσφρηση και η γεύση ζουν για καιρό ακόμα, σα τις ψυχές, για να θυμούνται, να περιμένουν, να ελπίζουν, πάνω σε όλα αυτά τα ερείπια, να βαστούν χωρίς να λυγίζουν, πάνω στη μικρή σχεδόν άυλη σταγόνα τους, το τεράστιο οικοδόμημα της ανάμνησης».
- και λύνει το πρόβλημα με τις ακόλουθες αποδεικτικές:
«Και μόλις αναγνώρισα τη γεύση (από το γλυκό, πού έτρωγε και όταν ήταν παιδί στο πατρικό του σπίτι στο Κομπραί) αμέσως το παλιό γκρίζο σπίτι. . .ήρθε σα σκηνικό θεάτρου να στηθεί μπροστά μου . .. και μαζί με το σπίτι, την η πόλη (από την οποία είχε φύγει πριν πολλά χρόνια). . . τους δρόμους . ..τα εξοχικά δρομάκια . . .Και σαν παιχνίδι που διασκεδάζει του Ιάπωνες, όταν μουσκεύουν. . .μικρά κομμάτια χαρτί, αξεχώριστα ως τότε, μόλις βραχούν, τεντώνονται, στρίβουν, χρωματίζονται . .. γίνονται λουλούδια, σπίτια. . πρόσωπα που τα αναγνωρίζεις, έτσι και τώρα όλα τα λουλούδια του κήπου μας και του πάρκου του κυρίου Σουάν, και τα νούφαρα . . και οι καλοί άνθρωποι . . και η εκκλησία κι όλο το Κομπραί, . . .βγήκαν από το φλιτζάνι μου με το τσάι».
► Πρόσθετοι σχολιασμοί: Στα χέρια ενός λογοτέχνη, η αυστηρότητα της θεματικής πρότασης/ περιόδου και των αποδεικτικών προτάσεων χάνεται, εξανεμίζεται, και μένει – χωρίς να παραβιάζονται καθόλου οι κανόνες της αποδεικτικής λογικής, σαν κυρίαρχο στοιχείο μόνον η αισθητική απόλαυση, από το χρώμα των λέξεων, τις εικόνες και τις εκφραστικές διατυπώσεις που περιέχει. Και όμως με αυτό του το κείμενο, που είναι αποδεικτικό, ο συγγραφέας μάς αποδεικνύει πώς δημιουργείται η ανάμνηση από τη γεύση και την όσφρηση, ίσως μάλιστα προτού ακόμα η επιστήμη να διατυπώσει την ίδια άποψη.
=============
ΑΝΑΡΤΗΣΗ 2η
-Μια νέα διατύπωση των σκέψεών μου πάνω στο θέμα κειμενικά είδη: ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΕΙΔΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ
- Σε διάφορα μπλοκ στο διαδίκτυο, οι περισσότεροι γλωσσολόγοι χωρίζουν τα κείμενα στα είδη περιγραφικά, αφηγηματικά και επιχειρηματολογικά. Νομίζω όμως ότι αρχικά έπρεπε να μιλάνε για κατηγορίες κειμένων και όχι για είδη κειμένων, γιατί κάθε κατηγορία έχει περισσότερα από ένα είδη. -Με αυτή την έννοια τα επιχειρηματολογικά κείμενα χωρίζονται σε αποδεικτικά, στοχαστικά και λόγου πειθούς. Τα περιγραφικά σε κείμενα που περιγράφουν υλικό αντικείμενο, σε εκείνα που περιγράφουν και διαδικασίες ή λειτουργίες, σε όσα περιγράφουν χαρακτήρες και σε όσα περιγράφουν/αναφέρουν απόψεις, χωρίς να υπεισέρχονται στο εάν αυτές είναι σωστές ή λαθεμένες. Τα αφηγηματικά τέλος, σε εκείνα που αφηγούνται δράση, σε όσα αφηγούνται και διαδικασίες που από κάποια αιτία τέθηκαν σε ενέργεια και σε όσα αφηγούνται απόψεις, χωρίς να καταγίνονται με το εάν αυτές είναι σωστές ή όχι. Στα τελευταία ανήκουν κείμενα ιστορίας όπου αναφέρονται και απόψεις, πχ ««Ο Μπεκαρία δημοσίευσε στην Ιταλία ένα δοκίμιο με τις απόψεις του για την ποινή όπου αναφέρει ότι η ποινή α) πρέπει να μην είναι εκδικητική, β) να επιβάλλεται εγκαίρως και γ) Το αδίκημα αποτρέπεται όταν υπάρχει η βεβαιότητα κάποιας ποινής παρά όταν επισείεται η αυστηρότητα αβέβαιης τιμωρίας».
-Αυτά θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι οι βασικές κατηγορίες και τα βασικά είδη κειμένων. Από εκεί και πέρα υπάρχουν δευτερότερες κατηγορίες που τις καθορίζει κάποιος παράγοντας που διαδραματίζει ρόλο ειδοποιού διαφοράς, και υπάρχουν και τα είδη αυτής της δευτερότερης κατηγορίας. Έτσι η δημοσιογραφία καθορίζει την κατηγορία δημοσιογραφικά κείμενα που τα είδη της είναι άρθρα, χρονογραφήματα, ρεπορτάζ με ειδήσεις , ρεπορτάζ με σχόλια, συνεντεύξεις, ακόμα και «μικρές αγγελίες» ή και άλλα. -Ο διαχωρισμός όμως συνεχίζεται. Αν λχ θεωρηθεί ως κατηγορία το άρθρο, μπορούμε να το διαχωρίσουμε σε πολιτικό άρθρο, πολιτιστικό άρθρο, επιστημονικό άρθρο κλπ.
-Γενικά, είναι πολλοί έως πάρα πολλοί οι παράγοντες που μπορούν να σχηματίσουν δευτερότερη ή τρίτης ή και τέταρτης τάξης κατηγορία και σε κάθε κατηγορία να ενταχθούν ως είδη αυτά και εκείνα τα κείμενα. Έτσι από τον όρο δοκιμή, δημιουργήθηκε η κατηγορία δοκίμιο που έχει τα είδη αποδεικτικό και στοχαστικό δοκίμιο. Βέβαια, πρέπει να λεχθεί ότι σε πολλές περιπτώσεις, αν όχι σε όλες, πρώτα υπήρξαν τα διάφορα κείμενα και μετά κάποιοι ερευνητές φιλόλογοι τα κατέταξαν σε κατηγορίες. Πρώτα δηλαδή γράφτηκαν λχ δοκίμια –κείμενα που είχαν αυτά και εκείνα τα χαρακτηριστικά και μετά ονομάστηκαν με αυτό το όνομα. Επίσης πρέπει να λεχθεί, ότι πολλά κείμενα μπορούν να υπαχθούν και σε περισσότερες από μια κατηγορίες. Έτσι αν συζητήσουμε τι είδους κείμενα έγραψαν ή γράφουν οι πολιτικοί (κατηγορία: κείμενα πολιτικών, ή πολιτικά κείμενα) μπορούμε να πούμε ότι γράφουν επιστολές, άρθρα, επιφυλλίδες, κείμενα πειθούς, πιθανόν παραινετικά, συμβουλευτικά, προπαγανδιστικά, σχέδια νόμων, εισηγήσεις, κοινοβουλευτικές επερωτήσεις , αυτοβιογραφικά, ιστορικά κλπ. κλπ.
======
- Το θέμα το θίγω γιατί νομίζω ότι αυτά τα κείμενα, ή πολλά από αυτά, δεν μπορούν να καταταγούν σε κάποια από τις κατηγορίες που έθιξα μέχρι τώρα, την περιγραφική, την αφηγηματική και την αποδεικτική/επιχειρηματολογική. Πχ, και το θέτω σαν ερώτημα, πού θα κατατάξουμε μια προσευχή;
-Συμπληρώνοντας λοιπόν τα όσα αναφέρθηκαν στις προηγούμενες αναρτήσεις, θα πρέπει μάλλον να θεωρούμε τις βασικές κατηγορίες τέσσερις (περιγραφική, αφηγηματική, αποδεικτική/ επιχειρηματολογική και λόγου παρακλητικού). Οπωσδήποτε βέβαια, το θέμα θέλει παραπέρα διερεύνηση για να καταλήξουμε σε κατηγορηματική θέση.
ΤΟ ΜΠΛΟΚ ΑΥΤΟ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΠΕΥΘΥΝONΤΑΙ ΣΤΟΥΣ ΦΙΛΟΛΟΓΟYΣ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΦΟΙΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ:
Προκαταρκτικά
-Στη δημιουργία αυτού του μπλοκ με οδήγησε μια ανάρτηση του φιλόλογου Γιάννη Τσιτσεκίδη στο μπλοκ του «ο-μικρον» για τα κειμενικά είδη, όπου με αναφέρει και λέγει τα είδη που πραγματεύομαι στο βιβλίο μου «Για την παράγραφο», την περιγραφή, την αφήγηση , την απόδειξη και τον στοχασμό. Να τι αναφέρει στην αρχή της ανάρτησής του:
«Με αφορμή τη συζήτηση για τη συλλογιστική πορεία, θα ήθελα να ακούσω τις απόψεις των συναδέλφων για τη διάκριση των κειμενικών ειδών. Για να θέσω μία (τυχαία) βάση συζήτησης αναφέρω ενδεικτικά τις ταξινομίες που έχω υπόψη
α) Τσαμαρδίνος:περιγραφή-αφήγηση-αποδεικτικός λόγος-στοχαστικός λόγος
β) Αρχάκης: αφήγηση-περιγραφή-επιχειρηματολογία-λογοτεχνία (σελ. 8)
γ) Γεωργακοπούλου - Γούτσος: Αφηγηματικά-μη αφηγηματικά (απαιτείται ανάγνωση όλου του βιβλίου)
δ) Ματσαγγούρας, "Κειμενοκεντρική προσέγγιση του γραπτού λόγου":αφηγηματικά-περιγραφικά-πραγματολογικά-επιχειρηματικά-χρηστικά (σελ.377-463)
δ) Δαραδήμου, "Πεζός λόγος-Μορφολογία Κειμένων": αφήγηση-περιγραφή-επιχειρηματολογία-επεξήγηση.
ε) Σαραφίδου: Περιγραφικά- Αφηγηματικά- Εκθετικά-Αποδεικτικό επιχειρηματολογικό κείμενο.
[. . .] Κάθε προσθήκη ή διόρθωση ευπρόσδεκτη»..
ΟΦΕΙΛΟΜΕΝΗ ΔΙΕΥΚΡΊΝΙΣΗ
-Οφείλω να διευκρινίσω ότι στο βιβλίο μου «Για την παράγραφο» δεν επεχείρησα να κατατάξω τα κείμενα σε είδη ή κατηγορίες, αλλά απλά αναφέρω τα πορίσματα στα οποία κατέληξα για τον περιγραφικό, αφηγηματικό, αποδεικτικό και στοχαστικό λόγο και για το πώς συντάσσουμε τις παραγράφους του ενός και του άλλου από αυτούς τους λόγους. Θίγω βέβαια και άλλα θέματα, πχ ότι δεν υπάρχει παράγραφος με επεξηγήσεις, ότι ο στοχαστικό λόγος είναι πολύ συγγενικός με τον αποδεικτικό κλπ, κλπ. Εξάλλου εκεί δεν καταπιάστηκα καθόλου με τον λόγο πειθούς. Από όσα αναφέρω πάντως στο βιβλίο, μπορεί κανείς να συμπεράνει ότι τον λόγο τον χωρίζω σε τρεις κύριες κατηγορίες, σε περιγραφή, σε αφήγηση και σε αποδεικτικό. Σε παρεμφερές νομίζω συμπέρασμα μπορεί κανείς να καταλήξει διαβάζοντας προσεκτικά τα τρία τεύχη του σχολικού βιβλίου για το λύκειο που έχει τον τίτλο Έκφραση-Έκθεση, να πει δηλαδή ότι ο λόγος χωρίζεται σε περιγραφικό, αφηγηματικό και σε λόγο πειθούς.
ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΕΙΔΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ
- Ήδη σε διάφορα μπλοκ στο διαδίκτυο, οι περισσότεροι γλωσσολόγοι χωρίζουν τον λόγο στις κατηγορίες περιγραφή, αφήγηση, και επιχειρηματολογικό λόγο. Ο όρος «επιχειρηματολογικός» είναι πολύ πιο επιτυχημένος από το «αποδεικτικός» και από το «λόγος πειθούς», γιατί είναι πολύ πιο ευρύς, μια και περιλαμβάνει κάθε λόγο που έχει μέσα του επιχείρημα/επιχειρήματα, ακόμα και στην αρνητική τους ή και χιουμοριστική τους έκφανση (πχ λόγος με παραδοξολογίες).
-Αφού κατατάξουμε τον λόγο επομένως και τα κείμενα σε κατηγορίες, μετά έρχεται η σειρά να τα κατατάξουμε σε είδη. Εδώ υπάρχει για πάρα πολλά κείμενα αρκετή δυσκολία, γιατί ένα κείμενο μπορεί να υπάγεται με πρώτη ματιά σε δυο κατηγορίες. Μια πρώτη λύση είναι να ονομάσει κανείς ένα τέτοιο κείμενο «Μεικτό» . Το σωστό όμως νομίζω ότι είναι να προσπαθήσουμε να λύσουμε όσο μπορούμε τον γρίφο που θέτει.
ΜΕΡΙΚΑ ΚΛΕΙΔΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΣΤΙΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ
- Για να λύσω αυτόν τον γρίφο, τουλάχιστον για ορισμένα αλλά πολλά κείμενα, Α) διατύπωσα τον όρο «παράλληλη παράγραφος». Εάν σε ένα «μεικτό» υπάρχει μια παράγραφος που μας προβληματίζει, την απομακρύνουμε και βλέπουμε σε ποιο λόγο ανήκει ουσιαστικά το κείμενο. Αυτή η περίπτωση αφορά κυρίως κείμενα που κείνται μεταξύ περιγραφής και αφήγησης. Έτσι σε ένα τέτοιο κείμενο απομακρύνουμε την παράγραφο που μας προβληματίζει και παρατηρούμε πλέον ξεκάθαρα σε ποια κατηγορία ανήκει το κείμενο. Άσχετα αν μετά την απομάκρυνση το κείμενο θα χάσει κάτι από την ομορφιά του.
Β) Το ίδιο εφαρμόζουμε και σε αποδεικτικά δοκίμια, όπου απομακρύνουμε μια παράγραφο, που μας φαίνεται κάπως ξεκάρφωτη και με την οποία ο συγγραφέας μάς ενημερώνει για κάτι παράλληλο με το κυρίως θέμα, παράγραφο που μπορεί να λείψει χωρίς να αλλοιωθεί το νόημα του κειμένου [βλέπε το δοκίμιο του Ε. Παπανούτσου «η τέχνη του επιχειρήματος», όπου παράγραφος που μπορεί να απομακρυνθεί είναι εκείνη που μιλάει για τον βασανισμό του ανθρώπου από τις απορίες].
Γ) Ένα άλλο πολύ σημαντικό κλειδί για την κατάταξη ορισμένων κειμένων σε αυτή ή εκείνη την κατηγορία, είναι το εάν το κείμενο θέτει σε κάποια παράγραφό του πρόβλημα. Τότε ακόμα και εάν ξεκινάει ως περιγραφικό ή αφηγηματικό, μετατρέπεται σε επιχειρηματολογικό (αποδεικτικό ή στοχαστικό, κλπ). Γιατί η θέση προβλήματος σε ένα κείμενο επιζητά λύση ή περιήγηση γύρω από το πρόβλημα, οπότε ο λόγος που ακολουθεί μετά τη θέση του προβλήματος, μετατρέπεται σε αποδεικτικό ή στοχαστικό.-[Βλέπε τα «παιδιά με τα κλωνάρια» του Άγγελου Τερζάκη όπου μετά από μια μεγάλη αφήγηση διαπραγματεύεται το πρόβλημα του σεβασμού προς τους ηλικιωμένους).[*]
ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΕΙΔΗ/ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ, ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Με τους όρους περιγραφικό, αφηγηματικό και επιχειρηματολογικό κείμενο δεν προσδιορίζουμε είδη κειμένων αλλά κατηγορίες κειμένων. Γιατί κάθε μια από τις κατηγορίες αυτές έχει αρκετά είδη. Τα ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ λόγου χάρη κείμενα διακρίνονται σε αποδεικτικά, στοχαστικά, λόγου πειθούς, δικαστικές αποφάσεις, και γενικά σε όσα πάρα πολλά άλλα περιλαμβάνουν επιχειρήματα Τα ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΑ χωρίζονται α) σε εκείνα που περιγράφουν ένα ή περισσότερα υλικά αντικείμενα, β) σε εκείνα που περιγράφουν νοητικά αντικείμενα, όπως τον χαρακτήρα ενός ατόμου, μια διαδικασία ή λειτουργία που φαίνεται (εξωτερική), ή που δεν φαίνεται (εσωτερική) όπως αυτή κατά την οποία τα ηλεκτρόνια θερμαίνουν ένα σύρμα όταν διέρχονται μέσα από τα μόριά του, και τέλος γ)σε εκείνα που περιγράφουν/αναφέρουν απόψεις, χωρίς όμως να υπεισέρχονται στο εάν αυτές ή κάποια από αυτές είναι σωστή ή λαθεμένη, χωρίς δηλαδή να αποδεικνύουν ή να απορρίπτουν κάποια από αυτές τις απόψεις . Η ΑΦΗΓΗΣΗ τέλος, σε μια πρώτη κατάταξη σε είδη διακρίνεται α) σε αφήγηση δράσης προσώπου ή προσωποποιημένου έμβιου ή μη έμβιου αντικειμένου, β) σε αφήγηση διαδικασίας που τέθηκε από κάποιο λόγο σε ενέργεια/δράση και γ) σε αφήγηση που αναφέρει και απόψεις/αποφάνσεις που είπε κάποιο από τα πρόσωπα που αναφέρονται στην αφήγηση. Στο τελευταίο είδος περιλαμβάνονται κείμενα από την ιστορία, στα οποία αναφέρονται και απόψεις/αποφάνσεις, χωρίς όμως το κείμενο να υπεισέρχεται στο εάν και γιατί κάποια από αυτές είναι ή όχι λαθεμένη.
ΚΑΤΑΤΑΞΕΙΣ ΣΕ ΑΛΛΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ
-Η κατάταξη στις κατηγορίες κείμενο περιγραφικό, αφηγηματικό και επιχειρηματολογικό, αν και πάρα πολύ βασική, είναι μια από τις πολλές άλλες που μπορούμε να κάνουμε. Μια άλλη είναι σε γραπτό και προφορικό κείμενο. Μια τρίτη κατηγορία είναι με διάλογο ή χωρίς διάλογο. Μια άλλη προκύπτει από ανάμειξη, πχ γραπτός λόγος με διάλογο, προφορικός λόγος με διάλογο. Τα είδη στη δεύτερη και τρίτη κατηγορία ίσως να περιορίζονται. Πχ να μην μπορεί να λεχθεί ότι υπάρχει άρθρο σε προφορικό λόγο (να υπάρχει διατύπωση μόνο δυο τριών σημείων από όσα θα αναφέρει κανείς σε ένα γραπτό άρθρο).
-Οι κατηγορίες πληθύνονται ανάλογα με όποιον άλλον παράγοντα θεωρούμε κύριο, παράγοντα που στην ουσία διαδραματίζει το ρόλο ειδοποιού διαφοράς. Έτσι πχ ο δημοσιογραφικός χώρος δίνει μιαν άλλη κατηγορία και τα είδη της και την αντίθετή της : κείμενο που δημοσιεύεται σε εφημερίδα ή περιοδικό ή αναρτάται στο διαδίκτυο και κείμενο που δημοσιεύεται με άλλο τρόπο (σε βιβλίο, σε φέιγ βολάν ή σε αφίσες, ή αναρτάται ως ανακοίνωση σε πίνακα ανακοινώσεων, ή γράφεται στον τοίχο, κλπ). Ο αρχαιολογικός χώρος δίνει το κείμενο το σκαλισμένο σε πέτρα ή μάρμαρο ή βράχο, και το γραπτό κείμενο (άλλο από τέτοια αρχαιολογικά κείμενα μπορεί να είναι περιγραφικό, άλλο αφηγηματικό και άλλο επιχειρηματολογικό). Ο επιστημονικός λόγος δίνει τη δική του κατηγορία και τα είδη της, που αντίθετή της κατηγορία είναι ο μη επιστημονικός λόγος του μέσου και κοινού ανθρώπου. Ο εύθυμος λόγος δίνει τη δική του κατηγορία και τα είδη της που αντίθετή της είναι ο μη εύθυμος λόγος και τα είδη του. Ο δηλωτικός λόγος και τα είδη του (που νομίζω είναι ελάχιστα, πχ η υπεύθυνη δήλωση, η αίτηση), και ο μη δηλωτικός λόγος και τα είδη του. Και ούτω καθεξής, όπου κάθε παράγοντας που σχηματίζει κατηγορία και τα είδη της, έχει και τον αντίθετό του που σχηματίζει την αντίθετη κατηγορία και τα είδη της. Και για να μην ξεχάσω μια πολύ ιδιαίτερη κατηγορία: η έννοια της λογοτεχνίας σηματοδοτεί τη δική της κατηγορία και τα είδη της, αλλά και την αντίθετή της και τα είδη της.
-Φυσικά όπως γίνεται φανερό, πολλά είδη υπάγονται σε δυο ή περισσότερες από μια κατηγορίες. Από τις οποίες όμως κυρίαρχη είναι αυτή που διαχωρίζει τα κείμενα σε περιγραφικά, αφηγηματικά και επιχειρηματολογικά.
=====================
ΤΟ ΚΛΕΙΔΙ "ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ"
Ένα θέμα που θέλω να θίξω είναι σχετικό με αυτό που αναφέρουν τα βιβλία Έκφραση-Έκθεση για τα επαναλαμβανόμενα και μη επαναλαμβανόμενα φαινόμενα. Διάκριση που χρησιμοποιείται για το διαχωρισμό κειμένων σε περιγραφικά ή αφηγηματικά. Λένε σωστά ότι στα αφηγηματικά τα φαινόμενα είναι μη επαναλαμβανόμενα, ενώ στα περιγραφικά ότι είναι επαναλαμβανόμενα Αυτό χρησιμοποίησα αρχικά για το διαχωρισμό κειμένων σε αφηγηματικά ή περιγραφικά. Αλλά με αυτόν τον διαχωρισμό δεν μπορούμε να μιλήσουμε για ένα σωρό άλλα ζητήματα που αφορούν αυτούς τους δυο λόγους. Έτσι αναγκάστηκα, προκειμένου να μιλήσω και για άλλα ζητήματα,να "δω" από πού προέρχονται, από πού πηγάζουν τα φαινόμενα. Στο ερώτημα αυτό η απάντηση είναι ότι τα φαινόμενα πηγάζουν από διαδικασίες. Και τα μεν μη επαναλαμβανόμενα φαινόμενα πηγάζουν από μη επαναλαμβανόμενες διαδικασίες, ενώ τα επαναλαμβανόμενα από επαναλαμβανόμενες διαδικασίες. 'Έτσι στις έρευνές μου αντί φαινόμενα, χρησιμοποίησα τον όρο διαδικασίες (επαναλαμβανόμενες και μη) και μπόρεσα να διευκρινίσω πολλά θέματα που αφορούν την περιγραφή και την αφήγηση. Με οδηγό αυτό τον όρο και το επαναλαμβανόμενο ή μη, διαχώρισα την περιγραφή σε περιγραφή υλικού αντικειμένου και σε περιγραφή διαδικασίας, παραπέρα σε περιγραφή εξωτερικής και εσωτερικής διαδικασίας και ακολούθως, σε περιγραφή απόψεων. Ο διαχωρισμός αυτός με βοήθησε και στην διάκριση της αφήγησης στα είδη, αφήγηση δράσης, αφήγηση διαδικασίας που τέθηκε σε ενέργεια/δράση, και παραπέρα σε αφήγηση που περιέχει και απόψεις ενός από τα πρόσωπα που αναφέρονται στην αφήγηση.
-ΤΟ ΚΛΕΙΔΙ ''ΠΡΟΒΛΗΜΑ''
Σε πολλά κείμενα περιγραφικά βρήκα να αναφέρονται απόψεις χωρίς να θίγεται, να τίθεται δηλαδή το πρόβλημα, αν είναι σωστές ή όχι. Εύκολα, βέβαια, μπορεί να εννοήσει ο καθένας μας ότι βρίσκεται τότε μπροστά σε ένα είδος περιγραφής πέρα από τα συνηθισμένα. Εάν μάλιστα σκεφθεί ότι κάθε άποψη (η κατάληξή της δηλαδή) είναι ένα συμπέρασμα, ή σωστότερα μια απόφανση, τότε αντιλαμβάνεται ότι βρίσκεται μπροστά σε μια περιγραφή που αγγίζει τον αποδεικτικό λόγο, μια και απόφανση είναι όρος που άφορά τον αποδεικτικό λόγο. Μια τέτοια περιγραφή την ονόμασα "ιδιότυπη". Αλλά και στην αφήγηση συναντάει κανείς κείμενα που αναφέρουν απόψεις κάποιου από τα πρόσωπα που αναφέρονται στην αφήγηση, απόψεις όμως αποφάνσεις. Οπότε και εκεί βρισκόμαστε μπροστά σε ένα αφηγηματικό κείμενο που ακουμπά στα όρια του αποδεικτικού λόγου. Τέτοια κείμενα είναι κυρίως τα ιστορικά, όταν εκτός από τη δράση ενός προσώπου αναφέρουν και κάποιες απόψεις/αποφάνσεις. Αυτή την αφήγηση την ονόμασα "ιδιότυπη αφήγηση".
- Υπάρχουν όμως παραπέρα κείμενα που ενώ ξεκινάνε ως αφηγηματικά, έχοντας πολλές φορές ενδιάμεσα και περιγραφές, στο τέλος σου αφήνουν την αίσθηση ότι ο συντάκτης τους αφηγείται κάτι για να αποδείξει κάτι ή για να στοχαστεί για κάτι. "Ψάχνοντας" ένα τέτοιο κείμενο, διαπιστώνεις ότι σε κάποια παράγραφο ο συγγραφέας έθεσε ένα πρόβλημα και ότι από εκεί και πέρα καταγίνεται με αυτό το πρόβλημα, είτε για να το λύσει είτε για να περιηγηθεί γύρω από αυτό. Έτσι αντιλαμβάνεσαι ότι η θέση προβλήματος σε ένα αφηγηματικό κείμενο και η λύση του ή η περιήγηση γύρω από αυτό, είναι ένα κλειδί που σε αναγκάζει να κατατάξεις το κείμενο από αφηγηματικό σε αποδεικτικό ή στοχαστικό.[Τα "παιδιά με τα κλωνάρια" του Άγγελου Τερζάκη περιλαμβάνεται στο βιβλίο "κείμενα για την Γ΄ λυκείου" στο κεφάλαιο αποδεικτικά δοκίμια, αν και σωστότερο είναι να το κατατάξει μάλλον στα στοχαστικά κείμενα. Ο λόγος της τέτοιας κατάταξής του είναι, κατά τη γνώμη μου, το κλειδί που προανέφερα. Αν λύνει το θέμα του σεβασμού, τότε είναι αποδεικτικό, αν απλώς περιηγείται γύρω από το πρόβλημα του σεβασμού τότε είναι στοχαστικό).
[*] (23/4/11- συμπληρώνω:)Ένα άλλο τέτοιο διήγημα είναι του Μαρσέλ Προυστ (1871- 1922), που περιλαμβάνεται στο έργο του «Σε αναζήτηση του χαμένου καιρού/ Από τη μεριά του Σουάν» ∙ αναφέρεται χωρίς ιδιαίτερο τίτλο στο σχολικό βιβλίο της Γ Λυκείου «Έκφραση- Έκθεση», διήγημα που μπορούμε να το ονομάσουμε «Η ανάμνηση».
Ο Μαρσέλ Προυστ, ένας από τους μεγαλύτερους λογοτέχνες του 20 αιώνα, στο διήγημα αυτό ξεκινάει με αφήγηση, θυμάται κάτι όταν σε μια στιγμή πίνει τσάι και τρώει ένα γλυκό, που ονομάζεται Μαντλέν - και τότε θέτει πρόβλημα για το από πού του προήλθε αυτή η θύμηση,
- ύστερα, λέει σαν θεματική περίοδο :
«Όταν από ένα μακρινό παρελθόν, τίποτα δεν επιζεί, αφού πεθάνουν οι άνθρωποι, αφού καταστραφούν τα άψυχα, μόνες τους πιο φθαρτές, αλλά πιο μακρόβιες, πιο άυλες, πιο επίμονες, πιο πιστές, η όσφρηση και η γεύση ζουν για καιρό ακόμα, σα τις ψυχές, για να θυμούνται, να περιμένουν, να ελπίζουν, πάνω σε όλα αυτά τα ερείπια, να βαστούν χωρίς να λυγίζουν, πάνω στη μικρή σχεδόν άυλη σταγόνα τους, το τεράστιο οικοδόμημα της ανάμνησης».
- και λύνει το πρόβλημα με τις ακόλουθες αποδεικτικές:
«Και μόλις αναγνώρισα τη γεύση (από το γλυκό, πού έτρωγε και όταν ήταν παιδί στο πατρικό του σπίτι στο Κομπραί) αμέσως το παλιό γκρίζο σπίτι. . .ήρθε σα σκηνικό θεάτρου να στηθεί μπροστά μου . .. και μαζί με το σπίτι, την η πόλη (από την οποία είχε φύγει πριν πολλά χρόνια). . . τους δρόμους . ..τα εξοχικά δρομάκια . . .Και σαν παιχνίδι που διασκεδάζει του Ιάπωνες, όταν μουσκεύουν. . .μικρά κομμάτια χαρτί, αξεχώριστα ως τότε, μόλις βραχούν, τεντώνονται, στρίβουν, χρωματίζονται . .. γίνονται λουλούδια, σπίτια. . πρόσωπα που τα αναγνωρίζεις, έτσι και τώρα όλα τα λουλούδια του κήπου μας και του πάρκου του κυρίου Σουάν, και τα νούφαρα . . και οι καλοί άνθρωποι . . και η εκκλησία κι όλο το Κομπραί, . . .βγήκαν από το φλιτζάνι μου με το τσάι».
► Πρόσθετοι σχολιασμοί: Στα χέρια ενός λογοτέχνη, η αυστηρότητα της θεματικής πρότασης/ περιόδου και των αποδεικτικών προτάσεων χάνεται, εξανεμίζεται, και μένει – χωρίς να παραβιάζονται καθόλου οι κανόνες της αποδεικτικής λογικής, σαν κυρίαρχο στοιχείο μόνον η αισθητική απόλαυση, από το χρώμα των λέξεων, τις εικόνες και τις εκφραστικές διατυπώσεις που περιέχει. Και όμως με αυτό του το κείμενο, που είναι αποδεικτικό, ο συγγραφέας μάς αποδεικνύει πώς δημιουργείται η ανάμνηση από τη γεύση και την όσφρηση, ίσως μάλιστα προτού ακόμα η επιστήμη να διατυπώσει την ίδια άποψη.
=============
ΑΝΑΡΤΗΣΗ 2η
-Μια νέα διατύπωση των σκέψεών μου πάνω στο θέμα κειμενικά είδη: ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΕΙΔΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ
- Σε διάφορα μπλοκ στο διαδίκτυο, οι περισσότεροι γλωσσολόγοι χωρίζουν τα κείμενα στα είδη περιγραφικά, αφηγηματικά και επιχειρηματολογικά. Νομίζω όμως ότι αρχικά έπρεπε να μιλάνε για κατηγορίες κειμένων και όχι για είδη κειμένων, γιατί κάθε κατηγορία έχει περισσότερα από ένα είδη. -Με αυτή την έννοια τα επιχειρηματολογικά κείμενα χωρίζονται σε αποδεικτικά, στοχαστικά και λόγου πειθούς. Τα περιγραφικά σε κείμενα που περιγράφουν υλικό αντικείμενο, σε εκείνα που περιγράφουν και διαδικασίες ή λειτουργίες, σε όσα περιγράφουν χαρακτήρες και σε όσα περιγράφουν/αναφέρουν απόψεις, χωρίς να υπεισέρχονται στο εάν αυτές είναι σωστές ή λαθεμένες. Τα αφηγηματικά τέλος, σε εκείνα που αφηγούνται δράση, σε όσα αφηγούνται και διαδικασίες που από κάποια αιτία τέθηκαν σε ενέργεια και σε όσα αφηγούνται απόψεις, χωρίς να καταγίνονται με το εάν αυτές είναι σωστές ή όχι. Στα τελευταία ανήκουν κείμενα ιστορίας όπου αναφέρονται και απόψεις, πχ ««Ο Μπεκαρία δημοσίευσε στην Ιταλία ένα δοκίμιο με τις απόψεις του για την ποινή όπου αναφέρει ότι η ποινή α) πρέπει να μην είναι εκδικητική, β) να επιβάλλεται εγκαίρως και γ) Το αδίκημα αποτρέπεται όταν υπάρχει η βεβαιότητα κάποιας ποινής παρά όταν επισείεται η αυστηρότητα αβέβαιης τιμωρίας».
-Αυτά θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι οι βασικές κατηγορίες και τα βασικά είδη κειμένων. Από εκεί και πέρα υπάρχουν δευτερότερες κατηγορίες που τις καθορίζει κάποιος παράγοντας που διαδραματίζει ρόλο ειδοποιού διαφοράς, και υπάρχουν και τα είδη αυτής της δευτερότερης κατηγορίας. Έτσι η δημοσιογραφία καθορίζει την κατηγορία δημοσιογραφικά κείμενα που τα είδη της είναι άρθρα, χρονογραφήματα, ρεπορτάζ με ειδήσεις , ρεπορτάζ με σχόλια, συνεντεύξεις, ακόμα και «μικρές αγγελίες» ή και άλλα. -Ο διαχωρισμός όμως συνεχίζεται. Αν λχ θεωρηθεί ως κατηγορία το άρθρο, μπορούμε να το διαχωρίσουμε σε πολιτικό άρθρο, πολιτιστικό άρθρο, επιστημονικό άρθρο κλπ.
-Γενικά, είναι πολλοί έως πάρα πολλοί οι παράγοντες που μπορούν να σχηματίσουν δευτερότερη ή τρίτης ή και τέταρτης τάξης κατηγορία και σε κάθε κατηγορία να ενταχθούν ως είδη αυτά και εκείνα τα κείμενα. Έτσι από τον όρο δοκιμή, δημιουργήθηκε η κατηγορία δοκίμιο που έχει τα είδη αποδεικτικό και στοχαστικό δοκίμιο. Βέβαια, πρέπει να λεχθεί ότι σε πολλές περιπτώσεις, αν όχι σε όλες, πρώτα υπήρξαν τα διάφορα κείμενα και μετά κάποιοι ερευνητές φιλόλογοι τα κατέταξαν σε κατηγορίες. Πρώτα δηλαδή γράφτηκαν λχ δοκίμια –κείμενα που είχαν αυτά και εκείνα τα χαρακτηριστικά και μετά ονομάστηκαν με αυτό το όνομα. Επίσης πρέπει να λεχθεί, ότι πολλά κείμενα μπορούν να υπαχθούν και σε περισσότερες από μια κατηγορίες. Έτσι αν συζητήσουμε τι είδους κείμενα έγραψαν ή γράφουν οι πολιτικοί (κατηγορία: κείμενα πολιτικών, ή πολιτικά κείμενα) μπορούμε να πούμε ότι γράφουν επιστολές, άρθρα, επιφυλλίδες, κείμενα πειθούς, πιθανόν παραινετικά, συμβουλευτικά, προπαγανδιστικά, σχέδια νόμων, εισηγήσεις, κοινοβουλευτικές επερωτήσεις , αυτοβιογραφικά, ιστορικά κλπ. κλπ.
======
ΑΝΑΡΤΗΣΗ 3η
-Υπάρχει κατά τη γνώμη μου, και μια άλλη κατηγορία κειμένων, που διαφεύγει μάλλον από όσους κατατάσσουν τα κείμενα σε κατηγορίες και είδη, ή έστω από πολλούς, όπως διέφυγε και από εμένα. Είναι η κατηγορία των παρακλητικών κειμένων, κατηγορία που θα την ονομάσω "λόγος παρακλητικός".
- Πρόκειται για κείμενα και λόγους που απευθύνουν παρακλήσεις σε κάποιον ή κάποιους. Το πρώτο είδος τέτοιων κειμένων που μπορεί να επισημάνει κανείς, είναι κείμενα ή λόγοι που απευθύνονται σε πολιτικά πρόσωπα, σε δημόσιες υπηρεσίες, κλπ, με τα οποία ο συντάκτης τους απευθύνει κάποια ή κάποιες παρακλήσεις. Ένα δεύτερο και πιο γνωστό είδος είναι κείμενα ή λόγοι που απευθύνονται στη Θεότητα ή θεότητες οποιασδήποτε θρησκείας και περιέχουν παρακλήσεις. Ένα τρίτο και πολύ γνωστό επίσης είδος είναι τα ερωτικά κείμενα, στα οποία υπάγονται και πολλά ποιήματα και τραγούδια.- Το θέμα το θίγω γιατί νομίζω ότι αυτά τα κείμενα, ή πολλά από αυτά, δεν μπορούν να καταταγούν σε κάποια από τις κατηγορίες που έθιξα μέχρι τώρα, την περιγραφική, την αφηγηματική και την αποδεικτική/επιχειρηματολογική. Πχ, και το θέτω σαν ερώτημα, πού θα κατατάξουμε μια προσευχή;
-Συμπληρώνοντας λοιπόν τα όσα αναφέρθηκαν στις προηγούμενες αναρτήσεις, θα πρέπει μάλλον να θεωρούμε τις βασικές κατηγορίες τέσσερις (περιγραφική, αφηγηματική, αποδεικτική/ επιχειρηματολογική και λόγου παρακλητικού). Οπωσδήποτε βέβαια, το θέμα θέλει παραπέρα διερεύνηση για να καταλήξουμε σε κατηγορηματική θέση.
Τα ιστολόγιά μου
- Έκθεση Λυκείου (από τον Δ. Τσαμαρδίνο, Θεσσαλονίκη) = για μαθητές
- Έκθεση Λυκείου, θέματα και σκέψεις = για μαθητές
- Μαθήματα για την έκθεση λυκείου = για μαθητές
- Συλλογισμοί
- Συλλογισμοί και είδη παραγράφων
- ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ
- ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ (Δομή) ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ
- Κειμενικά είδη
- Προβληματισμοί φιλολόγων για το συλλογισμό κλπ
- Παραγωγή κειμένου, Λαθεμένη θεωρία
- A paragraph (η αριστοτελική άποψη)
- Λογική 2 (Logic 2)
- Αιτίες, αναγκαίες και επαρκείς
